VB.Net & NESNE TABANLI PROGRAMLAMA – IV

INHERITANCE (MİRAS / KALITIM)

Merhaba değerli arkadaşlar,

Bir önceki yazımızda programlama dünyasının en önemli tekniklerinden olan Object Oriented Programming yani Nesne Tabanlı Programlama Tekniğinin üçüncü bölümünde örnek bir proje üzerinde oluşturduğumuz class içinde tanımladığınız bir alana ve bu alan içinde OOP tekniklerinden Encapsulation (Kapsülleme) ile nasıl kısıtlamalar yapabileceğimizi göstermiştik. Bu yazımızda ise yine Nesne Tabanlı  Programlama tekniğinin Inheritance ( Miras / Kalıtım)  kavramını açıklayacağız.

Inheritance (Miras / Kalıtım) kavramı ile örneklendirmelerimize geçmeden önce bu kavramın ne anlama geldiğine hep birlikte bir göz atalım.

INHERITANCE ( Kalıtım / Miras) :

Inheritance yani Kalıtım, bir sınıfın özelliklerini başka bir sınıfa aktarması veya başka bir sınıfın kullanmasına izin vermesidir.  (Bir Sınıftan başka sınıflar türetmektir.)

Aslında buna günlük yaşamımızdan da direkt olarak örnek verebiliriz. Burada ki Miras kavramı tamamen insandaki genetik miras kavramıyla aynıdır. Yani bir çocuğun Anne ve Babasından saç rengi ve tipi, göz rengi vb. almış olması. Bu şekilde bizlerde oluşturduğumuz bir sınıfın özelliklerini ve fonksiyonları başka bir sınıfa aktarabiliyoruz. Ve Bunu da Kalıtım yani Miras olarak adlandırıyoruz.

Bu açıklamaları yaptıktan sonra şunu diyebiliriz. Inheritance (Kalıtım / Miras ) veren Sınıfımıza Base Class (Temel Sınıf) , Kalıtım / Miras alan Sınıfımıza Derived Class (Türetilmiş Sınıf) diye adlandırıyoruz.

        -  Türeme, Mirasın yani Kalıtımın ilk basamağıdır. Bir sınıfın başka bir sınıfın özelliklerini alması olarak tanımlayabiliriz. Hatta ve hatta özelliklerini aldığı sınıfı geliştirecek yeni özellikler elde edebilir.

Tam bu noktada programcı arkadaşlarımız bize şöyle bir soru yöneltebilirler. Inheritance ya da biraz bizim ne işimize yarayacak? Ya da şu şekilde soracak olursak, Neden Bir Sınıftan başka sınıflar türetiyoruz?

         Cevap:  Sorumuzun cevabı aslında çok basitçe cevaplandırılabilir. Nesne Tabanlı Programlama –I adlı makalemize göz atarsanız. Yazımızın giriş kısmında şunu söylemiştik. Nesne Tabanlı Programlama tamamen insan hayatını ve yaşamımızı taklit eder.  Şimdi sorumuzun cevabına bu taklitten yola çıkarak bir örnek ile açıklayalım. İnsan oğlu günlük hayatta ihtiyaç ve gereksinimlerinden yola çıkarak ve bir şeye kolay bir şekilde ulaşmak için kullandığı nesneleri (objects) kategorilere ayırarak bunları geneller.

Yani, şu şekilde anlatmak gerekirse; 
Mesela, bize bir VB.Net Programlama kitabı lazım. Ve bu VB.Net Programlama kitabını almak için bir kitapçıya gideriz. Karşımıza çıkan raflarda Okul Ders Kitapları, Bilgisayar Kitapları, Roman, Şiir…  Kategorilere ayrılmış rafları görürüz. Kararımızı ve seçimimizi önceden belirlediğimiz için satın alacağımız kitap Bilgisayar kitapları kategorisindedir. Daha sonra Bilgisayar Kitapları kategorisinden Programlama kategorisini bulur, aradığımız VB.Net Programlama kitabına ulaşırız. Bu şekilde genellemeden özelleştirme yaptık. Ama bir genelleme aynı zamanda özelleştirmedir de, Gidiş yönümüze göre değişir.

Biz yazılımcı ve programcılar da yazdığımız programlarımızda, bazı nesneleri kategorize etmek isteyebiliriz.  Bundan dolayıdır ki Inheritance yani Miras'ın bizlere sunmuş olduğu avantajlarından faydalanıyoruz. Peki, Inheritance yani Kalıtım / Miras tekniği bize yazılımlarda ne gibi avantajlar sunuyor…

Şimdi o avantajlara hep birlikte bir göz atalım:

-          Yeniden kullanma ( code – reusability ) sayesinde daha az kod yazmak. Bu da profesyonel yazılım şirketlerinin Maliyetini azaltmıştır.

-          Kodda esneklik sağlar.  (flexibility)

-          Bağımlılığın azalmasını ve yan etkilerin azalmasını sunar.

Yani yeniden kullanma özelliği kullanılarak maliyeti düşürme noktasında yapacağımız iş, birbirleriyle benzer Sınıfları ayrı ayrı yazmak yerine, ortak üyeleri belirleyerek bir Base class oluşturmak ve geri kalanlarını bu base class’tan türetmek bize en büyük pratikliği ve kolaylığı sunacaktır.

Bildiğimiz gibi, .NET’de tüm tipler object(nesne)’den  türer. Burada söz konusu olan türeme de, inheritance/miras konusuna işaret etmektedir. Aşağıdaki örnekte object tipinde bir değişkenin metotlarını rahatlıkla görebiliyoruz.

Peki, inheritance / kalıtım / miras konusunda söylediğimiz  doğruysa ve tüm tipler bu object'den türüyorsa, herhangi bir .NET tipinde de, object metodlarını yada fonksiyonlarını  bulabilmeliyiz değil mi?

O zaman aşağıdaki örneğimize bakarak bunu göstermiş olalım.

Üstünü çizdiklerimizle bunu kanıtlamış olduk. Siz değerli okurlarımızda başta tiplerde deneme yaparak bunu kanıtlayabilirsiniz.

.NET kütüphanesinde tüm tiplerin, object tipinden türediğini kanıtlayarak göstermiş olduk. Şimdi sıra kendi tiplerimiz arasında Inheritance / Kalıtım uygulamaya geldi.

Şimdi gelin hep beraber üreten – türetilen ilişkisinin (base-derived) nasıl modellenebileceği örnek bir proje üzerinde gösterelim.

Örnek proje:  
Modellememizde, Bir Üniversite Yemekhanesinin kullanacağı yazılım programında  yer alacak olan Sınıflar arasında  Inheritance/Kalıtım  uygulayacağız.

Bir öğrenci Üniversite Yemekhanesine gittiğinde bu öğrencinin yemek masasında hangi çeşitler olur?

Yazımızın başında anlattığımız gibi bu projemizi önce bir genelleyelim sonrasında da özelleştirelim.

Şimdiye kadar bahsettiğimiz kurallarımızı örnek projemize uygulayalım, "Et yemeği (derived) bir yemektir(base)".   Şeklindeilişkilendirdik.       Şimdi de VB.Net Kod geliştirme ortamına geçerek kodlarımızı yazmaya çalışalım.       

Şimdi Class Yemek ait kodları verelim. Bu class’ımız vb.net kod geliştirme ortamında (Yemek.vb) şeklinde olacaktır.

Yemek Sınıfımızı oluşturduktan sonra şimdi de bu Yemek sınıfımızdan türetilmiş sınıfımızı  (Derived) oluşturalım. Bunu biz vb.net kod geliştirme ortamında ekleyeceğimiz yeni bir class’ı  EtYemekleri.vb şeklinde göstermiş olmamız lazım. Sınıfımıza ait kodlarımız aşağıdaki gibidir.

Kırmızıçizgi ile belirttiğimiz class ‘mız Türetilmiş Sınıftır. Ve Nasıl Miras bıraktığımıza dikkatinizi çekmek isterim.

Şimdi bakalım Form tarafında neler elde etmişiz ve bu sınıflarımız ne iş yapıyor:
Kodlarımızı inceleyelim.

Yemek Sınıf'ı içinde yazmış olduğumuz metod ve özelliklerin tamamı EtYemekleri sınıf'ına aktarıldı. Böylece ortak olan alanları, genelleme yoluyla ayırabilir ve Yemek sınıf'ından istediğimiz kadar sınıf türetebiliriz...

Söz konusu modelleme ise, küçük Microsoft Visual Studio’nun bize sunmuş olduğu avantajdan bahsetmek istiyorum. Bazen nesneleri görerek tasarlamak işimizi çok kolaylaştırır ve bize süre kaybını en aza indirgemiş olur. Visual Studio'da biz geliştirici ve programcılar için çok kullanışlı bir Class Diagram alanı mevcut. Şimdi hep birlikte bu Alana göz atacak olursak;

Solution Explorer penceresinden Projeye sağ tıklatıp açılan menüden View Class Diagram seçeneğini işaretlersek, projedeki Sınıflarımızın görsel tasarımını(visual design) görürüz.

Sınıflarımızın görsel tasarımı şu şekildedir.

Şimdi, herkesin aklına şöyle bir soru gelmiş olabilir. Yemek isimli Base class içinde yer alan SunumSekli metoduna dikkat etmişsinizdir. İçeriğinde "Salata ve Pilav ile birlikte" yazıyor. Peki, menümüzdeki tüm yemekler aynı şekilde mi sunulacak? Elbette ki hayır. Yani, bazı metodlar ve özellikler(property); base class'da yazıldıkları gibi kullanılmak zorunda değiller.

Hemen ardından başka bir soru sorduğunuzu duyar gibiyim J Peki, bu durumu nasıl düzelteceğiz? Her yemeğin bir SunumSekli() vardır ama bunların her birinin içeriği aynı olamaz. Base class'da bulunan Metodun ya da özelliğin, derived class (Türetilmiş sınıf ) içinde yeniden düzenlenmesi gerekebilir. İşte bu da, Object Oriented Programming yani Nesne Tabanlı Programlama’nın bir diğer tekniği olan Polymorphism (çok biçimlilik) konusuna giriyor.

Polymorphism konusunu bir başka yazımızda detaylarıyla ele alacağız.

Bu makalemizin de sonuna gelmiş bulunuyoruz değerli okurlarımız ve değerli arkadaşlarımız.

NOT:


Bu makalemizde de gerek yerli gerek yabancı kaynakları tarayarak Programlama dünyasının en önemli konularından ve tekniklerinden olan  OOP (Object-Oriented Programming) yani  Nesne Tabanlı programlama  için örnek bir projede üzerinde Inheritance(Kalıtım / Miras)  tekniğini açıklayan bir yazıyı sizinle paylaşmış olduk.. Bir sonraki makalemizde OOP programlama Tekniklerinden olan Polynorphism (Çok biçimlilik)  konusu üzerinde duracağız. Programlama dünyasının bu büyülü dünyasına adım atan arkadaşlara yol gösterici olması amacıyla faydalı olması dileğiyle. Bir sonraki makalemizde görüşmek dileğiyle şimdilik hoşça kalın.

Saygılarımla;

Muhammed ÖNAL
Department of Computer Engineering at EUL ,Cyprus
Software copyright © Muhammed ÖNAL , 2012 EUL

E mail :        onalmuhammed@acm.org

Blog :            http://muhammedonal.blogsayfasi.com
Web :            http://www.muhammedonal.com
Facebook:    http://www.facebook.com/muhammedhazar.onal/
Academia :   http://eul.academia.edu/MuhammedOnal
Twitter     :   http://twitter.com/#!/MuhammedOnal

Kaynak:

Türkay Ürkmez OOP,with C#

Dr.Manuel Carcenac OOP with JAVA

Deitel , VB 2010 how to Program