VB.Net & NESNE TABANLI PROGRAMLAMA –III

ENCAPSULATION(KAPSÜLLEME)

Merhaba değerli arkadaşlar,

Bir önceki yazımızda programlama dünyasının en önemli tekniklerinden olan Object Oriented Programming yani Nesne Tabanlı Programlama Tekniğinin ikinci bölümünde örnek bir proje üzerinde oluşturduğumuz class içinde tanımladığınız bir alana class dışından erişmeği göstermiştik. Bu yazımızda ise bir önceki yazımızda vermiş olduğumuz örnek projemizde oluşan problemimize Encapsulation( Sarma / Kapsülleme) tekniği ile çözüm getirmek olacak.

Evet sevgili okurlarımız, Örnek projemiz üzerinde ki problemimize çözüm getirmeden önce dilerseniz, Encapsulation ya da Sarma / Kapsülleme’ nin ne olduğunu öğrenelim.

Encapsulation ( Kapsülleme / Sarma) ;

• Her sınıf çeşitli üyelerden (Özellikler & Metotlar) oluşur.

• Bazı özellikler ve metotların ait olduğu sınıfın dışında erişimini sınırlama özelliğine Encapsulation (Sarma / Kapsülleme) denir.

• Encapsulation sağlamak için “private”,“public”ve“protected”sözcükleri kullanılır.

-          Bunlara erişim modifier (erişim belirleyici) denir. Hiçbirini kullanmamak ta belli bir tercih anlamına gelir.

Erişim Belirleyiciler (Access Modifier) :  
Nesnelere erişimin ne şekilde olacağı, hangi nesnenin hangi özelliğe ve metoda ne şartlarda erişebileceği Erişim Belirleyicileri (Access Modifier) ile gerçekleştirilir.

Erişim Belirleyiciler, değişkenlerin ve metotların tanımından önce belirtilirler.

( Aşağıdaki figürde sınıf içindeki metodun diğer metot ve sınıf değişkenlerine erişimi gösterilmektedir.)

Dört Farklı Erişim Belirleyicisi (Access Modifier) vardır:

1-       Friendly (Default)

2-       Public

3-       Private

4-       Protected

1-Friendly (Default) Erişim:

•Hiçbir erişim belirleyici kullanılmazsa, bu üye  ‟package private” olur.
•Ona sadece aynı paketteki diğer sınıf ‘lar erişebilir, diğer paketlerdekiler erişemez.

2- Public Erişim:

•Sistemdeki bütün sınıfların erişebilmesini sağlamak için ‟public” erişim belirleyicisi kullanılır.
•Bu belirleyici özellikle başkaları erişsin diye yazılan özellik ve metotlar için kullanılır.
•Bir nesnede ne kadar az “public” değişken varsa dışarıya o kadar sade görünür ve o kadar kolay kullanılır.

3- Private Erişim

•Bir özellik veya metodun sadece tanımlandığı sınıftan erişilebilmesini, başka bir deyişle, o sınıf dışındaki bütün sınıflardan (aynı pakette olsalar bile) erişiminin yasaklanmasını sağlamak için ‟private” anahtar kelimesi kullanılır.

•Bir değişkenin dışarıdan görülebilmesini ancak değiştirilememesini veya değiştirme işleminin sınıfın kontrolünde yapılmasını sağlamak için standart bir yöntem izlenir.


              ▫Bir özelliği read- only (saltokunur) yapmak için,o özellik “private” yapılır.

             ▫Ona erişmek için bir tane public metod yazılır. Bu şekilde dışarıdan özelliklerinin değerleri dolaylı olarak öğrenilmiş olur

4-Protected  Erişim

•Bazı durumlarda bir özellik veya metodun dışarıya kapalı olmasını ancak o sınıftan türeyenlere açık olması istenebilir.

•Bu durumda 'protected' erişim belirleyicisi kullanılır.

•Bu anahtar sözcük, belli bir özellik veya metodun sadece ondan türetilen sınıfları ilgilendirmesi durumunda kullanılır.

•Bir sınıf türediği sınıfın bütün public özelliklerine erişebilir hale gelir.

         ▫Zaten bunlara her sınıftan erişilebilmektedir.
         ▫Hiçbir private özellik türetilen sınıfa geçmez. Bunlar diğer bütün sınıflara da kapalıdır.
         ▫Ancak protected özellik ve metotlar dışarıya kapalı oldukları halde, türetilen sınıf bunlara erişim hakkına sahiptir.

•Erişim belirleyici olarak “protected” verilmiş özellik veya metotlara o sınıfla aynı paket içerisinde bulunan bütün sınıflar tarafından da erişilebilir.

Erişim Düzeyleri Sıralaması

• Encapsulation (Sarma / Kapsülleme ) düzeyleri için    public > protected > friendly > private

şeklinde bir sıralama yapılır.

Bu bilgileri verdikten sonra şimdi örnek Projemizde oluşan problemi Encapsulation ile çözelim.

Örnek Projemizi görmek isteyen arkadaşlar bir önceki yazımızı VB.Net Kategorisinden Nesne Tabanlı Programlama II adlı makalemize göz atabilirler.


Bir önceki makalemizde oluşturduğumuz Musteri sınıfını hatırlarsak… Bu sınıfın içinde bulunan özellikleri public erişim düzenleyicisi (Access Modifiers) ile tanımlamıştık. Ancak makalemin sonunda, böyle yapmanın mantıksal açıdan düşünüldüğünde mantıklı olmadığını, bazı özellikleri kısıtlamamız (yalnızca okuma ya da yazma gibi) gerekeceğini belirtmiş, hatta "MusteriNo" özelliğini örnek göstermiştim…


Peki, bunu nasıl yapmalıyız diye aklımıza bir soru gelmektedir?  Nasıl yapsak da, Sınıf içindeki üyeleri yalnızca okunabilir ya da yazılabilir hale getirsek? Acaba; bu işlem için metotlara başvursak nasıl olur? Deneyelim… Bu örnek deneyimiz için, "Adres" özelliğini kullanalım.


Öncelikle, "Adres" özelliğinin değerini Sınıf dışına döndürmesi, yani değerinin okunması için public Access Modifier'ı (Erişim Belirleyicisi) ile bir metot tanımlayacağız.  Mademki metodumuzu public yaptık, öyleyse "Adres" özelliği "private" olabilir. Ayrıca yazdığımız bu metot doğal olarak geriye string tipinde değer döndürecektir…

Öyleyse;

Peki, şimdi sıra geldi örnek proje deneyimizin ikinci basamağına, yani  "Adres" özelliğine değer atayacak olan metodu yazmaya… Bunun için de yine public bir void metoda ihtiyacımız var  , dolayısıyla  özelliğe atayacağımız değeri bu metodun parametresi olarak alacağız:

Şimdi bakalım oluşturduğumuz bu metodlar çalışacak mı? Sınıfımızdan  bir nesne oluşturup görelim:

Bu kodu çalıştırdığınızda MessageBox'da "European University of Lefke" değerini görebiliriz. Bu, YazAdres() metodunun doğru bir biçimde çalışarak "European University of Lefke" değerini Sınıf içinde tanımlanan "Adres" alanına değer atadığını ve ardından OkuAdres() metodunun bu değeri geri döndürdüğünü gösteriyor. Böylece biz, Sınıf  içinde "Adres" alanıyla ilgili istediğimiz gibi çalışabiliriz. İşte bu yaptığımız, Nesne Tabanlı Programlama yani Object-Oriented Programming ‘in en temel prensiplerinden biri olan Encapsulation (Sarma / Kapsülleme)  işlemidir.

Evet değerli arkadaşlar şimdi gelin hep beraber biraz kod ortamından  uzaklaşıp aslında ne yapmak istediğimizi örneklerle açıklayalım…

Günlük hayatta sık kullandığımız bir örneği ele alalım;

Radyo ve Televizyon… Standart bir kullanıcı, televizyon izlerken içinde bulunan Transducer (anten aracılığı ile aldığı sinyalleri ses ve görüntüye çeviren parça)'i belirli bir frekans aralığında çalışması için ayarlayabilir mi? Cevap, kesinlikle hayır olacaktır. Biz kullanıcılar, televizyon veya radyo karşısında, ancak kanal değiştirir, sesini ayarlar, renkliğini ya da parlaklığını değiştiririz. Bir kullanıcı açısından düşünüldüğünde elbette ki bunlar bizim için yeterlidir.

İşte biz de Müsteri Sınıfımız için aynı şeyi yaptık… "Adres" alanımızı Encapsulate( Kapsülleme /Sarma)  ettik. Hemen aklımıza şöyle bir soru gelebilir. Peki, bu daha kolay yazılabilir mi? Elbette ki yazılabilir… Gelin şimdi buna bakalım.

 Projemiz için ikinci deneğimiz için Sınıfımıza  “ MusteriKartTipi” adında yeni bir üye ekleyelim.

Ve bunu deneğimizde “MusteriKartTipi” olarak ele alalım.

Kodlara göz attığınız zaman  belki de çok sık gördüğümüz – hatta kullandığımız – ama anlamını bilmediğiniz property (özellik) kavramını görüyorsunuz. Burada gördüğümüz; "get",  aslında az önce yazdığımız OkuAdres() metodunun, Adres alanı için yaptığının tam olarak aynısını MusteriKartTipi alanı için yapıyor. Haliyle "set" de YazAdres() metodunun görevini üstleniyor. Burada  siz değerli okurlarımıza söylemek istediğim bir şeyler var. Eminim ki birçok nesnenin herhangi bir özelliğinin intellisense sırasında karşınıza çıkan açıklamasını okurken "Get or Set" kelimeleriyle karşılaşmışsınızdır. Aslında bu açıklama bahsi geçen özellikten değer okuyabileceğinizi ya da yazabileceğinizi anlatmaktadır. Bu da özelliğin nasıl yazıldığı hususunda bize bir ipucu vermektedir.

Artık, bizim Sınıfımızın da MusteriKartTipi’ ni belirten "Tipi" adında bir özelliği bulunmaktadır…

Bildiğimiz gibi, Visual Studio'nun biz programcılar için  kısa yolları mevcuttur. Bir alanın Encapsulate edilmesininin de böyle bir yolu var. Şimdi gelin bir de bu yola bakalım, sıradaki alanımız, "MusteriNo" alanı olsun…

  Private MusteriNo As Byte

Bu alanımızın üzerine sağ tıklayalım ve ardından açılan menüden "Refactor" seçeneğini, ve alt menüden "Encapsulate Field" seçeneğini işaretleyelim.

Karşımıza çıkan ekran tamamladıktan sonra gördüğümüz gibi Property’miz hazır hale geliyor.

Şimdi bu noktada durup sizlere bir şeyler daha söylemek istiyorum, bir önceki makalemizde de aktardığımız bir durumu hatırlayalım. Musteri Sınıfımızın "musterinumarasi" özelliğinin dışarıdan değiştirilmesini istemiyoruz. Yani, sadece "okunabilir" olmasını istiyorum.

 

Bu durumda neler yapabiliriz. O zaman özelliğimizi değiştirelim:

Böylece, "MusteriNo" alanı (field) Sınıf dışından yalnızca "get" edilebilecek. İşte bu şekilde tanımladığımız özelliklere "read-only" (yalnızca okunabilir) property diyoruz. Yeri gelmişken hemen söylemek gerekirse; bunun tam tersi de mümkün. Yani yalnızca "set" edilen, "sadece yazılabilir" (write-only) özellik oluşturmak mümkündür.

 

Evet sevgili okuyucularımız bugünlük yazımızın sonuna gelmiş bulunmaktayız.

NOT :

Bu makalemizde de gerek yerli gerek yabancı kaynakları tarayarak Programlama dünyasının en önemli konularından ve tekniklerinden olan  OOP (Object-Oriented Programming) yani  Nesne Tabanlı programlama  için örnek bir projede üzerinde Encapsulation (Kapsulleme / Sarma)  tekniğini açıklayan bir yazıyı sizinle paylaşmış olduk.. Bir sonraki makalemizde OOP programlama Tekniklerinden olan Polynorphism ve Inheritance üzerinde duracağız. Programlama dünyasının bu büyülü dünyasına adım atan arkadaşlara yol gösterici olması amacıyla faydalı olması dileğiyle. Bir sonraki makalemizde görüşmek dileğiyle şimdilik hoşça kalın.

Saygılarımla;


Muhammed ÖNAL
Department of Computer Engineering at EUL ,Cyprus
Software copyright © Muhammed ÖNAL , 2012 EUL

E mail :        onalmuhammed@acm.org

Blog :            http://muhammedonal.blogsayfasi.com
Web :            http://www.muhammedonal.com
Facebook:    http://www.facebook.com/muhammedhazar.onal/
Academia :   http://eul.academia.edu/MuhammedOnal
Twitter     :   http://twitter.com/#!/MuhammedOnal